«واو» مثل وندالیسم

حوادثی که به دنبال برد یک تیم ورزشی یا کسب یک افتخار ملی پیش می‌آید، یا اعتراضات سیاسی و اجتماعی که به یک اتفاق ناخوشایند منجر می‌شود و ناراحتی‌هایی که به دنبال ناکامی‌ها و ناگواری‌ها اظهار می‌شود، همه و همه مدلی از واکنش‌های دسته‌جمعی اجتماعی است که ما معمولا به دید یک معضل و مشکل به آن نگاه می‌کنیم؛ در حالی که اگر آن‌ها را به عنوان واقعیت و حقیقت‌های زندگی اجتماعی‌مان تحلیل کنیم و برایشان برنامه داشته باشیم، ماجرا شاید شکل دیگری به خود بگیرد و از قالب یک معضل به شکل یک «مساله» درآید که راه‌‌حل مشخصی به دنبال دارد.

یک گام مهم در شناخت این «مساله»، دانستن این است که جوامع دیگر هم با این موضوع دست و پنجه نرم می‌کنند. این چالش‌ها در قالب بحث‌های تئوریکی مطرح شده و می‌شود که بخش عمده‌ای از جامعه‌شناسی و روان‌شناسی اجتماعی امروز دنیا را تشکیل می‌دهد. بحث «وندالیسم» یکی از این چالش‌ها و مباحث است.
حالا که اتفاقات چهارشنبه‌سوری را با همه تلخی و شیرینی‌اش پشت‌سر گذاشته‌ایم، شاید بتوانیم به عنوان یک بحث جدی و ریشه‌دار برای آینده، بدون این که متهم به مخالفت با شادی یا سنت‌ها شویم، در این‌باره بیشتر بدانیم.
روزی روزگاری وندالیسم
روزگاری در سرزمین‌های واقع در میان دو رودخانه بزرگ «اودر» و «ویستول» قومی از اقوام ژرمن و اسلاو زندگی می‌کرد به نام قوم «وندال». آن‌ها بخش بزرگی از سرزمین‌های فرانسه و اسپانیای امروزی را به تصرف خود درآورده بودند و به متصرفات روم در آفریقا حمله کرده، کارتاژ را گرفته و بر مدیترانه نیز مستولی شده بودند. این وندال‌ها علاوه بر جنگ‌افروزی یک عادت بد دیگر نیز داشتند و آن عادت این بود که در لشکرکشی‌های خود، هر نمادی از آبادی و آبادانی می‌دیدند، تاراج و نابود می‌کردند. همین شهرت تاریخی سبب شده است که امروزه «هرگونه تخریب آگاهانه اموال عمومی، اموال دیگران، آثار هنری و صنعتی» را با نام وندالیسم بشناسیم.
در علم جرم‌شناسی، وندال را به معنی فرد یا آدم خرابکار می‌دانند و وندالیسم به مواردی اطلاق می‌شود که شخص به تخریب اموال عمومی و اموال دیگران اقدام می‌کند. البته تخریب اموال خودی، وندالیسم به حساب نمی‌آید.

وندالیسم یا خرابکارى‌هاى شهرى یکى از مشکلات و معضلات جوامع شهرى به‌ویژه در حاشیه آن‌هاست که همگام با رشد و توسعه شتابزده شهر و درونى نشدن فرهنگ شهرنشینى در بین جوامع مختلف به وجود آمده است. خرابکارى‌هاى شهرى از جمله انحرافات یا آشفتگى‌هاى اجتماعى هستند که در آن افراد سعى دارند نیازها، هیجانات و احساسات درونى خود را به شیوه‌اى بروز دهند و با در دسترس نبودن روش مناسب به رفتارهاى نابه‌هنجار روى مى‌آورند.
در واقع، وندالیسم نوعی انحراف رفتارى است که با انتظارات جامعه منطبق و سازگار نیست و عموما زمانى رخ مى‌دهد که فرد یا گروهى معیارهاى جامعه را رعایت نکنند. اصطلاح وندال بیشتر به کسانی اطلاق می‌شود که با حالت اعتراض به دلایل مختلف دست به تخریب می‌زنند.
براساس تحقیقات انجام شده در جهان، اعمال وندالیستی به‌طور وسیع توسط جوانان انجام می‌شود بدون آن‌که بدانند این عمل جرم است. آن‌ها اعمال خود را نوعی شوخی می‌دانند. این واقعیت که اغلب در حین اعمال وندالیسم چیزی دزدیده نمی‌شود، این مفهوم را تقویت می‌کند که آن‌ها شیطنت می‌کنند، اما بزهکار نیستند، بلکه تخریب اموال برای آن‌ها تفریح و هیجان می‌آورد و در واقع اعتراضی به موقعیت مبهم آن‌ها در ساختار اجتماعی است.
با توسعه تکنولوژی و گسترش دامنه شهرنشینی، دامنه وندالیسم نیز فراگیرتر می‌شود. وندال‌ها همه‌جا حضور دارند؛ مدارس، خیابان‌ها، پارک‌ها، جنگل‌ها، درون هواپیماها و قطارهای مسافربری و ... از رایج‌ترین صور رفتار بزهکارانه و وندالیستی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: تخریب اموال مدرسه، علایم ترافیک و تابلوهای راهنمایی، شکستن شیشه اماکن خالی از سکنه، شکستن لامپ خیابان‌ها و پارک‌ها، تخریب کیوسک تلفن و شکستن دستگاه تلفن عمومی، قطع سیم برق و تلفن، شکستن درختان خیابان‌ها و پارک‌ها، تخریب مجسمه‌های میادین، تخریب اموال پارک‌ها و اماکن عمومی، پاره کردن صندلی‌های سینماها، تئاترها و اتوبوس‌ها، آسیب به اتومبیل‌های پارک شده، تخریب برخی وسایل داخل هواپیماهای مسافربری، قطارها و ترن‌های زیرزمینی، تخریب ریل‌های راه آهن، تخریب اموال بیمارستان‌ها، هتل‌ها، کارخانه‌ها و مراکز تجاری، ایجاد آتش‌سوزی در جنگل‌ها، مراتع و برخی انبارهای عمومی، بمب‌گذاری با هدف تخریب اموال عمومی، استفاده از مواد منفجره نظیر ترقه و بمب دستی به منظور آسیب و تخریب برخی از متعلقات اشخاص حقیقی و حقوقی و . . .

چرا وندالیسم؟
تحقیقات نشان داده این معضل اجتماعی بسیار پیچیده است و تحت‌تاثیر متغیرهای زیادی قرار دارد. برخلاف پدیده‌های طبیعی، پدیده‌های اجتماعی نظیر وندالیسم تابع یک علت نیستند. به همین دلیل برای شناخت هر واقعیت اجتماعی و چگونگی شکل‌گیری آن باید به دنبال فهم علل متعدد آن بود.
علت بروز وندالیسم را باید در تحولات شهرنشینی، به هم ریختن روابط و مناسبات جمعی، بسط تمدن ماشینی، از دست رفتن زندگی ساده و مبتنی بر روابط عاطفی و ترویج زندگی مبتنی بر روابط رسمی و بی‌روح همراه با فردگرایی مفرط، رقابت سرسختانه و فردگرایی افراطی جستجو کرد.
شکست‌ها و عقده‌های روانی پنهان، امیال سرکوب شده، احساس درماندگی، سرخوردگی و ناتوانی در به‌دست آوردن حقوق فردی نیز از دیگر موجبات بروز این پدیده است. اغلب وندال‌ها مجرد و از نظر تحصیلی ناموفقند. بیشتر آن‌ها با سرخوردگی‌ها، شکست‌ها و ناکامی‌های مختلف در زمینه تحصیلی، حرفه‌ای، مالی، اجتماعی و خانوادگی مواجه بوده‌اند، بنابراین دارای نوعی شخصیت پرخاشگر، بی‌ثبات، ضد جامعه، نامطمئن، کینه‌جو، ناآرام، کنجکاو، انتقام‌جو، ناشکیبا و در عین حال مایوس هستند.

بیماری‌های روحی و روانی، عصبیت، پرخاشگری و افسردگی در بین جوانان وندال زیاد دیده می‌شود. این افراد به دلیل عدم تعادل روانی در تشخیص هنجارها از ناهنجارهای اجتماعی با مشکل مواجه می‌شوند و عقده‌های روانی خود را با اقدامات خشونت‌آمیز خرابکارانه تخلیه می‌کنند و با اقدامات خرابکارانه ارضای روانی می‌شوند. هم‌چنین فقر اقتصادی را می‌توان یکی از عوامل مهم بروز وندالیسم دانست. وجود اختلاف طبقاتی در جامعه موجب می‌شود آن‌هایی که در قعر فقر زندگی می‌کنند، دست به انتقام از افراد بالا دست جامعه بزنند که از جمله این موارد می‌توان به خط انداختن روی خودروها اشاره کرد.
پایین بودن سطح تحصیلات، مصاحبت با دوستان وندال و از خودبیگانگی نیز از دیگر عوامل زمینه‌ساز این نوع ویرانگری اجتماعی است. از خود بیگانگی، حالتی است که شخص در اثر تعامل با یک فرهنگ دیگر مغلوب می‌شود و هویت اجتماعی و فرهنگی خود را از دست می‌دهد که در این صورت فرد به تقلید کورکورانه رو می‌آورد. رواج استفاده از شبکه‌های ماهواره‌ای را می‌توان عامل موثری در شکل‌گیری از خود بیگانگی دانست.
فقدان برنامه برای پر کردن اوقات فراغت جوانان نیز سهم به‌سزایی در این رابطه دارد. انرژی جوانان در دوران تحصیل ناخودآگاه مصروف تحصیل می‌شود ولی در زمان فراغت چنانچه برنامه‌ صحیحی برای پر کردن چنین اوقات فراغتی نباشد، قطعا آثار خالی کردن انرژی در بعضی مواقع به شکل وندالیسم ظاهر خواهد شد.
درونی نشدن فرهنگ شهرنشینی از جمله پایه‌های اساسی انحرافات و آشفتگی‌های اجتماعی است. خرابکاران شهری احساسات درونی خود را به شیوه‌ای بروز می‌دهند که اثری جز تخریب اموال عمومی ندارد.
میزان درآمد خانوار، شرایط نامطلوب محیط خانه، میزان بالای اختلافات خانوادگی، وضعیت نامطلوب تحصیلی و احساس تبعیض در مدارس و محیط اجتماعی و خانوادگی از مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز بروز رفتارهای وندالیستی است.
معمولا افرادی که از زندگی خود راضی نیستند و احساس می‌کنند که اجتماع برای نیل به اهدافشان به آن‌ها کمکی نکرده با تخریب اموال عمومی سعی در آرام کردن خود دارند. این قبیل اشخاص از آن‌جا که توان انجام کارهای بزرگ را ندارند با آسیب رساندن به اموال عمومی به نوعی خود را تخلیه روحی و روانی می‌کنند.
وندالیسم وطنی
وندالیسم را به دو دسته کلی فردی و گروهی تقسیم می‌کنند. خصوصیت افراد وندال و به تبع آن نوع بروز وندالیسم در هر کشوری متفاوت است. به عنوان مثال در کشورهای اروپایی ریختن سس روی صندلی‌های اماکن عمومی و در آمریکا تخریب ریل‌های قطار بسیار رایج است. در ایران نیز گرچه برداشتن علایم راهنمایی و رانندگی در جاده‌ها یا تغییر شکل آن‌ها هم‌چون کشورهای دیگر رایج نیست، اما کندن پوست درختان برای نوشتن یادگاری، استفاده از در توالت‌های عمومی به‌عنوان تابلوی اعلانات و ... رایج است. پاره‌کردن روکش صندلی‌ها در اتوبوس و اماکن عمومی نیز همچون دیگر کشورها جذابیت‌های خاص خود را برای وندال‌های وطنی دارد. آن‌ها از این کار لذت می‌برند و انرژی‌های متراکم منفی خود را بدین وسیله بیرون می‌ریزند.

نسل قبلی وندال‌ها به حاصل دسترنج دیگران تعدی می‌کردند، اما وندال‌های نسل حاضر، جامعه خود را متعلق به خود نمی‌پندارند، بنابراین با آن درافتاده و چیزی که در نهایت متعلق به خود آن‌هاست را از بین می‌برند.
موضوعات مورد نظر برای وندال‌ها متعدد و متنوع است و به ترتیب فراوانی‌های مشاهده شده در مناطق مختلف از شعارنویسی و خط‌کشی بر روی دیوارها، میز و صندلی و درخت تا تخریب تلفن‌های عمومی، پاره کردن صندلی اتوبوس، تخریب کتب و مجلات کتابخانه، تخریب فضای سبز مخصوصا اموال پارک‌ها و مکان‌های فرهنگی و ورزشی و شکستن نرده خیابان‌ها، پل‌ها و معابر عمومی، شکستن لامپ خیابان‌ها و تخریب اتومبیل‌های شخصی را شامل می‌شود.
نتایج به‌دست آمده از بررسی خصوصیات فردی، خانوادگی، شخصیتی و رفتاری وندال‌های مورد مطالعه در تهران نشان می‌دهد که اکثریت قریب به اتفاق آنان (2/98) مذکرند، بیشترین درصد آن‌ها در گروه سنی 14 تا 29سال قرار دارند و از حیث سواد سه‌چهارم آن‌ها دارای تحصیلات زیر دیپلم هستند، حدود 43درصد قبل از ورود به دوره راهنمایی ترک تحصیل کرده‌اند و بیش از 7 درصد آنان دارای والدین بی‌سواد و کم‌سواد با مشاغلی با سطوح پایین و با درآمدهای اندکند.

این تحقیقات هم‌چنین نشان می‌دهد 62درصد وندال‌های تحت مطالعه، فرزندان والدین ناموفق در زندگی زناشویی و متعلق به خانواده‌های از هم پاشیده‌اند. 33درصد دارای والدین معتاد و 41درصد دارای والدینی با سابقه مجرمیت هستند و 61درصد آن‌ها تنبیه بدنی در منزل، مدرسه و محیط اجتماعی پیرامون خود را تجربه کرده‌اند.
بنابر این مطالعه، میزان بیماری افسردگی و پرخاشگری در گروه وندال‌ها به مراتب بیش از گروه غیر وندال بوده است، به‌طوری که بالغ بر 70درصد وندال‌های تهران به بیماری پرخاشگری و حدود 67درصد آن‌ها به بیماری افسردگی دچار بوده‌اند.
قریب به 60درصد از مددجویان وندال ِمورد مطالعه تجربی، سابقه تنبیه بدنی در مدرسه و بیش از نیمی از آن‌ها تجربه فرار از مدرسه را داشته‌اند. حدود نیمی از مددجویان وندال، والدین خود را بی‌بندوبار و سهل‌انگار تلقی می‌کرده و حدود نیمی از آن‌ها، احساس ستیز با والدین خود داشته‌اند.
در سالیان اخیر با بالا گرفتن تب فوتبال، تماشاچیان جوان در کشور ما، لطم‌های زیادی را به اموال عمومی از جمله شرکت واحد اتوبوسرانی وارد کرده‌اند. در قضیه انتخابات هم بعضی از طرفداران پرشور کاندیداها با دیوارنویسی و چسباندن پوستر به در و دیوار منازل مردم و اماکن عمومی، موجبات ورود خسارت را فراهم آوردند.

دکتررضاکیاسالار،جامعه شناس

انتهای پیام /