نهج‌البلاغه را در سایه نگه داشتند/ علل مهجوریت نهج‌البلاغه در فرهنگ اسلامی
خبرگزاری تسنیم : دلشاد تهرانی با بیان اینکه نهج‌البلاغه یادگار انسانی است که همه قرآن در او جلوه کرده است، به بررسی برخی از علل و اسباب مهم مهجوریت نهج‌البلاغه، چه در سطح جامعه و چه در سطح نخبگان پرداخت.
مصطفی دلشاد تهرانی، مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشکده علوم حدیث، یکی از نویسندگان پراثر در حوزه معارف و اندیشه اسلامی و نیز سیره معصومین(ع) است و تاکنون آثار متعددی در حوزههای سیره نبوی، سیره حسینی، سیره علوی (کتاب‌های تحلیلی و تفسیر موضوعی نهج‌البلاغه)، آثار تربیتی، تألیفات متفرقه و ترجمه داشته است.
بررسی و تحلیل سیره علوی با رویکرد شرح موضوعی نهج‌البلاغه، از جمله بارزترین و مهم‌ترین آثار دلشاد تهرانی را به خود اختصاص داده است. تاکنون آثاری با عناوین جمال دولت محمود، دولت آفتاب، چشمه خورشید، حکومت حکمت، رهزنان دین، کاخ تباهی، دین و دینداری در نهج‌البلاغه، آزادی و حقوق انسانی در نهج البلاغه، رایت درایت، تراز حیات و سیره دفاعی امام علی (ع) با تأکید بر نهج البلاغه درباره ابعاد مختلف سیره علوی در نهج‌البلاغه به قلم دلشاد تهرانی منتشر شده است.
کتاب «دلالت دولت» با عنوان فرعی «آیین‌نامه حکومت و مدیریت در عهدنامه مالک‌اشتر» سال گذشته به عنوان اثر برتر چهارمین جشنواره کتاب دین و پژوهش‌های برتر در حوزه قرآن و حدیث شناخته شد. همچنین «رخساره خورشید در گنبد آسمان» جدیدترین اثر مصطفی دلشادتهرانی، رئیس گروه نهج‌البلاغه دانشگاه علوم و حدیث است که بهمن‌ماه گذشته طی مراسمی ویژه، با حضور مسئولان علمی و فرهنگی در برج میلاد رونمایی شد.
خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم ، انگیزه پرداختن به نهج‌البلاغه، علل مهجوریت نهج‌البلاغه و توضیحاتی درباره آثار منتشر شده و در دست انتشار مصطفی دلشاد تهرانی را با وی به گفت‌وگو نشسته است:
* تسنیم: به عنوان نخستین سؤال از جدیدترین اثر قلمی خود در سال 91 در باب سیره علوی بفرمایید.
«رخساره خورشید» با زیرعنوان سیره امام علی(ع) در نهج البلاغه جدیدترین اثر بنده در حوزه شرح و تفسیر موضوعی نهج‌البلاغه است. این اثر در راستای آثار قبلی بنده و در واقع مدل الگوی ریخت مسلمانی است. سیره دو معنا دارد: یک معنای سیره تاریخ است، اما معنای حقیقی سیره سبک و مدل زندگی است که بر اساس معنای حقیقی سیره که در واقع سبک زندگی است تنظیم شده است.
«رخساره خورشید»؛ سیره امام علی(ع) در نهج البلاغه
امیرالمومنین(ع) الگوی زیست مسلمانی بر اساس تحقق قرآن و تربیت نبوی است و ما می‌توانیم این مطلب را در آموزه‌ها و روش زندگی ایشان در نهج‌البلاغه جست‌وجو کنیم. موضوع «رخساره خورشید» تحلیل و تبیین سیره عملی و رفتار و اخلاق امام علی(ع) براساس آموزه‌های نهج‌البلاغه است و بنده کوشیده‌ام تا در این کتاب سیره امام(ع) را در ده اصل اساسی تبیین کنم.
هدف کلی این کتاب عرضه الگوی زندگی مسلمانی بر اساس کردار و رفتار امیرمؤمنان علی(ع) است و از آن‌جا که گفتار و رفتار امام علی(ع) همواره یکسان بوده و سخنان ایشان مبین سیره عملی زندگی و رفتار ایشان است، استخراج این سیره از کتاب نهج‌البلاغه، راهگشا و مفید خواهد بود. مرزبانی و حریم‌داری و تقوا پیشگی، پایبندی به کیفیت استخدام وسیله، اعتدال و میانه‌روی، پارسایی، تکریم، پاسداشت حقوق، رفق و مدارا، صراحت و صداقت، پایبندی به عهد و پیمان و عدالت، ده اصل مورد مطالعه در این اثر هستند.
در ابتدای این اثر و قبل از پرداختن به این 10 اصل، مقدمه‌ای درباره سابقه کاربرد لفظی و پیشینه معنای اصطلاحی سیره و آشنایی با شاخص‌های مفهومی سیره و نیز آشنایی با خود نهج البلاغه گنجانده شده است. سپس در ذیل هر کدام از این اصول، نشان داده شده است که این اصول در عرصههای مختلف زندگی حکومت می‌کنند و ظهور دارند. برای نمونه اصل پاسداشت حقوق در عرصه فردی، اجتماعی، سیاسی، حکومتی، مدیریتی، اقتصادی، قضایی، نظامی و... در همه عرصههای مختلف زندگی چگونگی ظهور و حکومت این اصل نشان داده شده و بر اساس آموزه‌های حضرت و رفتارشناسی، برای هریک از این ساحت‌ها شاهد مثال‌هایی ذکر شده است.
هدف از تألیف این اثر آن بوده که یک الگویی ارائه شود تا اگر هر مسلمانی یکی از این ده اصل را در همه وجوه زندگی خود رعایت کند، آن زندگی مطلوب محقق خواهد شد و در واقع اگر به دنبال زندگی با محوریت اخلاق باشیم، حاصل آن در واقع زیست مبتنی بر این اصول خواهد بود.
* تسنیم: درباره سابقه مطالعات خود در حوزه نهج‌البلاغه و انگیزه پرداختن بدان بفرمایید؛ چه شد که نهج‌البلاغه را انتخاب کردید و آیا تا چه میزان از آموزه‌ها و معارف علوی که در نهج‌البلاغه ذکر نشده‌اند، اما در زندگی امیرالمؤمنین(ع) وجود داشته است، در آثار خود استفاده می‌‌کنید؟
نهج‌البلاغه یادگار انسانی است که جلوه‌گاه همه قرآن است
درباره جایگاه نهج البلاغه در فرهنگ اسلامی و ضرورت پرداختن به آن باید بگویم هر کس که به سراغ نهج‌البلاغه رفته، نیک دریافته که بعد از قرآن کریم، گرانقدرترین میراث فرهنگی مسلمانان است. علت آن هم این است که نهج‌البلاغه یادگار انسانی است که همه قرآن در او جلوه کرده است و تمام تربیت نبوی در زندگی و سلوک او ظهور و بروز پیدا کرده است.
البته نهج‌البلاغه گزیده آموزه‌های امیرمؤمنان بوده و بخش غالب آن مطالب مربوط به دوران حکومت آن حضرت است. ضمن اینکه و اگر کسی به سراغ نهج‌البلاغه می‌رود، با روش‌های علم‌الحدیثی می‌تواند به دیگر آموزه‌های امیرالمؤمنین(ع) نیز توجه کند و به اصطلاح حدیث، خانواده حدیث برای آن تشکیل بدهد.
تمام روز با نهج‌البلاغه زندگی می‌کردم
اصلی‌ترین انگیزه‌ای که باعث شد من اولین بار در حدود سال‌های 53 به طرف نهج‌البلاغه بروم، همین بود که آن موقع به نظرم رسید که بعد از قرآن، هیچ کتابی به اندازه نهج‌البلاغه به عنوان میراث مهم فرهنگی ما نمی‌تواند راهگشا باشد. از همان موقع من با نهج‌البلاغه مأنوس بودم و تقریباً از آن جدا نشدم و اگر بگویم که تمام روز با نهج‌البلاغه زندگی می‌کردم، چندان حرف دور از واقعی نگفته‌ام.
از همان زمان همواره در کنار نهج‌البلاغه بودم و سعی می‌کردم تا آن را بفهمم و مقید بودم که در رجوع به نهج‌البلاغه ـ به دلیل این که نهج‌البلاغه یک کتاب گزینش شده است ـ دیگر رفتارشناسی و آموزه‌های علی(ع) را در کنار آموزه‌های ایشان در نهج‌البلاغه لحاظ کنم و بکوشم تا با یک نگاه جامع از مطالب نهج‌البلاغه برداشت کنم و به اعتقاد من اگر این کار صورت بگیرد، نهج‌البلاغه بعد از قرآن کریم راهگشاترین خواهد بود.
از نهج‌البلاغه غفلت کرده‌ایم
اگر کسی نهج البلاغه را پیشاروی خود قرار دهد، در می‌یابد که این اثر چقدر می‌تواند در عرصههای مختلف سیاسی، حکومتی، مدیریتی، اقتصادی، قضایی، نظامی و نیز حوزه اخلاق و تربیت راهگشا باشد. باید در عرصههای مختلف مطالب نهج‌البلاغه را دربیاوریم و استخراج، سازماندهی و نظام پردازی و بر اساس آن نظام‌سازی، تئوری‌پردازی و مدل‌سازی کنیم و سپس به دنبال عملیاتی کردن آن باشیم که متأسفانه این اتفاق نیفتاده است؛ یعنی ما یک گنجینه بسیار گرانبها داریم که می‌تواند پاسخگوی مشکلات و نیازهای ما باشد و از آن غفلت کرده‌ایم.
* تسنیم: دلیل اصلی مهجوریت نهج‌البلاغه چه در سطح جامعه و چه در سطح نخبگان را در چه می‌دانید؟
این امر یک دلیل نمی‌تواند داشته باشد و چند دلیل می‌توان برای آن برشمرد: یکی از دلایل می‌تواند سنگینی زبان و مطالب نهج‌البلاغه باشد و دلیل اصلی آن هم دور بودن ما از زبان نهج‌البلاغه است؛ وگرنه اگر کسی انس با نهج‌البلاغه پیدا کند درمی‌یابد که اصلاً اینگونه نیست که ادبیات، زبان و فاخر بودن کلام نهج البلاغه، فرد را از نهج‌البلاغه دور کند.
نهج‌البلاغه را ساده‌سازی کنیم
مشکل دیگر آن است که کسانی نیامده‌اند تا نهج‌البلاغه را ساده‌سازی کرده و مطالب آن را استخراج و در قالب‌های مناسب ارائه کنند و این خود می‌تواند یکی از دلایلی باشد که رویکرد لازم به نهج‌البلاغه را فراهم نکرده است.
حاکمان ستمگر نهج‌البلاغه را در سایه نگاه داشته‌اند
دلیل سوم می‌تواند آن باشد که در طول تاریخ دست‌ها و جریان‌هایی در کار بوده تا نهج‌البلاغه چندان مطرح نشود. نهج‌البلاغه در زندگی انسان تحول ایجاد می‌کند و تأثیرگذار است و از همین روی حکومت‌های ستمگر تاریخ چندان تمایل نداشتند که این اثر گرانبها مطرح شود و مردم با آن مأنوس شوند. چون روحیه عدالتخواهی موجود در نهج البلاغه باعث بیداری و اعتراض بر علیه ظلم و ستم شود.
همچنین نهج البلاغه کتابی است که به شدت ضد خرافات است و اگر کسانی تمایل داشته باشند که خرافات را گسترش دهند و در سایه خرافه‌پراکنی و ناآگاه نگهداشتن مردم، آنها را استثمار کرده و حقوقشان را ضایع کنند، نهج‌البلاغه کتاب مناسبی برای حکام در طول تاریخ نبوده است و بهتر بوده اگر هم اسمی از آن می‌برند آن را در سایه ببرند و عملا این کتاب جزء زندگی مردم نشود.
قواعد فهم و روش علمی رویکرد به نهج‌البلاغه را بیاموزیم
عامل دیگر مؤثر در مهجوریت نهج‌البلاغه آن است که افراد روش علمی استفاده از نهج‌البلاغه را بلد نیستند و به همین دلیل هم وقتی به سراغ نهج‌البلاغه می‌روند، نمی‌توانند بهره زیادی از آن ببرند. بنابراین باید روش علمی رویکرد به نهج‌البلاغه و چگونگی استفاده کردن از آن را باید به این دسته از افراد آموزش داد.
یکی از دلایل دیگر مهجوریت نهج‌البلاغه این است که پیرامون نهج‌البلاغه شبهاتی وجود دارد که بخش عمده این شبهات از نداشتن قواعد فهم متن ناشی می‌شود. برخی به سراغ نهج البلاغه می‌روند و به دلیل این که با قواعد فهم متن آشنا نیستند، برایشان شبهه ایجاد می‌شود و کل کتاب را کنار می‌نهند. به عقیده بنده باید به مجموعه این عوامل توجه کرد و تدبیری برای آن اندیشید.
ما باید بکوشیم تا نهج‌البلاغه را بشناسیم و بشناسانیم، روش و رویکرد علمی آن را آموزش دهیم و آن را در چاپ‌های مناسب عرضه کنیم و نشان دهیم که این کتاب چقدر استعداد دارد تا انسان‌ها را هدایت و راهنمایی کرده و زندگی را برای آنها معنادار کند، به آنها آرامش دهد و آنها را قاعده‌مند و پای‌بند به قواعد و قوانین و اصول و اخلاق کند. آن زمان است که انگیزه قوی برای رویکرد عمومی حرکت به سوی این کتاب فراهم خواهد شد.
* تسنیم: با توجه به این که حضرتعالی در حوزههای مختلف سیره حضرات معصومین(ع) اعم از سیره نبوی، سیره حسینی و سیره علوی صاحب تحقیق و تألیف هستید، آیا برنامه‌ای برای تألیف و تحقیق در حوزه سایر منابع اسلامی مانند صحیفه سجادیه و یا سیره سایر حضرات معصومین(ع) دارید؟
تاریخ تحلیلی ائمه شیعه
یکی از کارهای در دست انجام بنده نگارش یک دوره تاریخ تحلیلی همه امامان شیعه است. بنده یک کاری را چندین سال پیش در دانشگاه تربیت معلم انجام دادم و آن تدریس تاریخ تحلیلی تک‌تک ائمه تا عصر غیبت بود. در آن زمان در جریان درس رسمی، به خاطر علاقه دانشجویان یک کلاس عمومی گذاشتم و یک دوره تاریخ ائمه(ع) گفتم. مطالب آن جلسات از نوار پیاده شده، اما بنده هنوز فرصتی برای بازبینی آن نیافته‌ام و مترصد آن هستم تا فرصتی فراهم شود تا آن کار را انجام دهم.
تفسیر تربیتی قرآن کریم
همچنین در برخی از حوزههای دیگر نیز کارهایی کرده‌ام و فیش‌برداری‌هایی انجام داده‌ام که یکی از آنها «تفسیر تربیتی قرآن کریم» در حوزه قرآن و تفسیر است. فیش‌های این اثر آماده است و فقط باید فرصتی بیابم تا آن را تنظیم کنم؛ در مورد صحیفه هم همین‌طور است، اما هنوز فرصت کافی برای انجام این مباحث برایم فراهم نشده است.
* تسنیم: به عنوان آخرین سؤال از آثار قلمی در آستانه انتشار خود که در سال 92 منتشر خواهند شد، بفرمایید.
«لوح بینایی»؛ تحلیل تاریخ حکومت امام علی(ع) در نهج‌البلاغه
در سال 92 دو کتاب قرار است منتشر شود: نخست اثری با عنوان «لوح بینایی» با موضوع تحلیل تاریخ حکومت امام علی(ع) در نهج‌البلاغه است. در واقع این اثر یک دوره تاریخ حکومت امام علی(ع) است که از نهج‌البلاغه به عنوان موثق‌ترین منبع اطلاعات تاریخ حکومت امام علی(ع) گرفته شده است. این کتاب اثر مفصلی شامل حدود هزار صفحه را شامل می‌شود و بخش عمده آن حروف‌چینی شده و مراحل پایانی حروف‌چینی را می‌گذراند و از موضوع سقیفه آغاز می‌شود و تا شهادت امیرمؤمنان را شامل می‌شود.
آسیب‌شناسی فهم دین
کتاب دیگری به نام آسیب‌شناسی فهم دین نیز مراحل آماده‌سازی را می‌گذراند و محور آن این است که چه علل و عواملی موجب شده است که گروه‌های مختلف مسلمان دین را بفهمند و چرا آن اهدافی که دین به دنبال آن بوده، در زندگی آنان تحقق پیدا نکرده است. عنوان این اثر هنوز قطعی نشده، اما زیرعنوان آن همین آسیب‌شناسی فهم دین است. این کتاب سه بخش اساسی دارد که در آن سه بخش به بررسی علل، عوامل و اسباب بدفهمی‌های گوناگون از دین پرداخته شده که خلاف اهداف دین بوده است.
انتهای پیام/
