جعبه سیاه - ۴ | از «مسیر ترامپ» تا «چهارراه صلح»؛ بررسی ابعاد پنهان کریدور زنگزور و خط قرمزهای ایران
آنچه امروز«مسیر ترامپ»نام گرفته، تنها جاده‌ای باریک در دل ارمنستان نیست. پشت این کریدور، خط لوله‌های انرژی، مسیرهای ترانزیتی و اهداف ژئوپلتیکی پنهان است؛ طرحی که به‌جای صلح، بیم نزدیکی ناتو به مرزهای ایران و تغییر نقشه قدرت در منطقه را زنده کرده است.
کریدور زنگزور.... حساس ترین پرونده ژئوپلتیکی منطقه ،مسیری است 43 و نیم کیلومتری در جنوب ارمنستان؛ مسیری باریک که ... جمهوری آذربایجان را به نخجوان و سپس ترکیه متصل کرده و از دل خاک ارمنستان می‌گذرد.
کریدور زنگزور برای 99 سال به آمریکا واگذار شد و به "مسیر ترامپ" تغیر نام داد، اقدامی که بسیاری آن را با «اجاره کانال پاناما» مقایسه می‌کنند.
اما در «جعبه سیاه» این پرونده، تنها یک جاده و پروژه زیرساختی دیده نمی‌شود. راه‌آهن، خطوط نفت و گاز، کابل‌های فیبر نوری و حتی خطوط انتقال برق، همه در دل کریدور زنگ زور که بخشی از استراتژی «کریدور میانی» است نهفته‌اند.
این مسیر با عبور از قزاقستان، دریای خزر، جمهوری آذربایجان و گرجستان، آسیا را به اروپا پیوند می‌دهد و به‌عنوان جایگزینی برای مسیر روسیه مطرح است.
گذرگاهی که حلقه‌ای مهم در زنجیره اتصال کشورهای ترک‌زبان به یکدیگر بوده و با ایده «جهان ترک» و ائتلاف‌های پان‌ترکیستی گره خورده است؛ رویکردی که در راستای محصور کردن ایران ارزیابی می‌شود.
8 آگوست 2025، کاخ سفید میزبان رهبران باکو و ایروان بود؛ نشستی برای دستیابی به آتش‌بسی پایدار در مناقشه قره‌باغ و تعیین جزئیات این مسیر. مسیری که دونالد ترامپ، در اقدامی نمایشی، «مسیر ترامپ» نامید؛ تلاشی برای کسب جایزه صلح نوبل.
در همان نشست، نخست‌وزیر ارمنستان با عنوان «چهارراه صلح» سعی کرد پروژه را فرصتی برای همکاری با ایران، روسیه و چین جلوه دهد، اما واگذاری مدیریت آن به آمریکا که خود عامل تنش در منطقه است با این ادعاها همخوانی نداشت. اظهارات تند رئیس‌جمهور آمریکا، از جمله تهدید به حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران، نشان داد که اهداف پشت پرده می‌تواند فراتر از همکاری اقتصادی باشد.
نقش مستقیم آمریکا در این پروژه، به معنای تغییر توازن قدرت در قفقاز جنوبی است؛ منطقه‌ای که بارها میدان رقابت قدرت‌های جهانی بوده است.
اما برای ایران، این فقط یک مسیر 43 کیلومتری نیست. این کریدور می‌تواند ارتباط زمینی تهران با ایروان را قطع کند، نقش ترانزیتی کشور را کاهش دهد و پای ناتو را به چند کیلومتری مرزهای شمالی ایران بکشاند.
حضور مستقیم آمریکا و روابط نزدیک با اسرائیل، لغو محدودیت‌های همکاری دفاعی با آذربایجان، و احتمال ایجاد پایگاه‌های نظارتی در نزدیکی مرزها، تهدیدات امنیتی را تشدید می‌کند.
مقامات ارمنستان در تماس‌های مستقیم با تهران تأکید کرده‌اند که خط قرمزهای ایران رعایت خواهد شد و امنیت مسیر برعهده خود ارمنستان خواهد بود و هیچ نیروی خارجی اجازه استقرار نخواهد یافت. با این حال، تجربه تاریخی نشان داده است که تضمین‌های لفظی، مانع از تغییر موازنه قدرت در میدان عمل نمی‌شود.
از نظر اقتصادی نیز بخشی از درآمدهای ترانزیتی ایران به مسیرهای دیگر منتقل خواهد شد و حتی ممکن است جایگاه کشور در پروژه «یک کمربند، یک جاده» که چیر را به اروپا متصل می‌کند، کمرنگ شود.
ادعای اجاره کریدور توسط یک کشور خارجی، همانند اجاره کانال پاناما، از نگاه ایران نه‌تنها غیرممکن که ساده‌لوحانه است؛
ایران با اصل ارتباطات جغرافیایی مخالف نیست، اما هر طرحی که به تغییر موقعیت ژئوپلیتیک، جابه‌جایی مرزها یا محدود شدن مسیرهای راهبردی کشور منجر شود، با واکنش قاطع روبه‌رو خواهد شد.
تجربه نشان داده پیشگیری بهتر از درمان است؛ همان‌طور که روسیه در مورد اوکراین هشدار داد، ایران نیز نزدیک شدن ناتو به مرزهایش را تحمل نخواهد کرد.
اگر کریدور زنگزور بدون توجه به منافع ایران و توازن منطقه‌ای اجرا شود، به جای تقویت صلح، می‌تواند آغاز بحرانی تازه در قفقاز باشد؛ بحرانی که دامنه آن از ارمنستان و آذربایجان فراتر خواهد رفت.
